Qoǵam sanasy men dúnıetanymyna mańyzdy betburys ákelgen «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy jahandyq jańashyldyqqa ákeletin jol ekenin áıgiledi. Zamanǵa saı jańǵyrý mindetin alǵa qoıǵan Tuńǵysh Prezıdent – Elbasynyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» atty maqalasy tórt jyl ishinde ishki umtylys pen damýymyzdyń basty qaǵıdasyna aınaldy. Sonyń biri aýqymdy jáne josparly túrde qolǵa alynǵan mańyzy zor tarıhı oqıǵa – latyn grafıkasy negizindegi jańa álipbıge kóshýimiz.
2017 jyly Prezıdent Nursultan Nazarbaev «Qazaq tili álipbıin kırılısadan latyn grafıkasyna kóshirý týraly» Jarlyqqa qol qoıyp, Premer-Mınıstr ókimimen qazaq tili álipbıin latyn grafıkasyna kóshirý jónindegi Ulttyq komısıa quryldy. Qazaq tili álipbıiniń latyn grafıkasyna kezeń-kezeńmen kóshýiniń 2025 jylǵa deıingi is-sharalar jospary ázirlenip, orfografıalyq, ádistemelik, termınologıalyq, tehnıkalyq jáne aqparattyq súıemeldeý jónindegi tórt jumys toby quryldy. Latyn grafıkasyna negizdelgen qazaq álipbıiniń orfografıalyq erejesi Tujyrymdamasy negizinde A.Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýtynyń ǵalymdary «Qazaq tiliniń orfografıasynyń jańa erejeleri» jobasyn ázirledi. Búkilhalyqtyq talqylaýlardan soń, Qazaqstan úkimeti 28 qańtarda qazaq álipbıin latyn grafıkasyna kóshirý jónindegi ulttyq komısıanyń otyrysyn ótkizip, latyn alfavıtiniń jańa nusqasyn usynǵan bolatyn. Úkimettiń málimetinshe, jańa álipbı 40-tan asa nusqanyń ishinen tańdalǵan, atalǵan nusqada 31 árip bar. Jańa álipbıge kóshýdi 2023 jyldan 2031 jylǵa deıin júrgizýdi josparlap otyr.
Latyn grafıkasyna ótý arqyly shetelderdegi kırıl qarpin túsinbeıtin qazaq dıasporalarynyń qazaq tilin qoldanýyna eleýli yqpal etýge bolady, sonymen qatar týysqan túrki halyqtary da jazý jaqyndyǵynan túsinisse, túrki áleminiń úndesýine qol jetkizer edi degen paıymdy pikirdi «Til-Qazyna» ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵynyń ǵalym hatshysy, fılologıa ǵylymdarynyń kandıdaty, dosent Nurlyhan Aıtova da aıtady. Ǵalymnyń aıtýynsha, grafıka reformasy – jalań tańbalar tizbegi emes, til men ult, til men sana, til men áleýmet, til men psıhıka, til men ádisnama, til men bilim, til men urpaq sabaqtastyǵy, til men tehnıka, til men tarıhı sana baılanysy men araqatynasyndaǵy kópshilikke kórine bermeıtin názik shıelenisterdiń túıinin eskerip baryp sheshetin kúrdeli qubylys.
«Osy ýaqyttan bastap latyn grafıkasyna kezeń-kezeńimen kóshý isine kirisken birqatar qurylym ne ekti, ne ordy? Ár nárseni mejeli ýaqytta ekshep, esebin alyp, eldi qulaǵdar etýdiń qajettiligi halyq aldyndaǵy paryz salmaǵyna qıanat qylmaý nıetimen ólshense kerek. Latyn grafıkasyna kóshý – rýhanı, tildik reforma ǵana emes, saıası reforma. Ol – lıngvıstıka tilimen aıtsaq, gramatıkalyq otarlaýdan qutylyp, azattyq alýdyń jankeshti qadamy. Al saıası aspektiden qarasaq, ekonomıkalyq táýekelderimen qosa alǵanda, ulttyq sananyń jańǵyrý tetigi bolýǵa ábden laıyq ámbebap jaraqty strategıalyq baǵdar. Ǵylymı-tehnıkalyq turǵydan qarasaq, álemdik aqparattar tolqynyn shoǵyrlandyrýǵa beıim, bilim tutastyrýshylyq jáne suryptaýshylyq qabiletke ıe qurylymdyq júıe ári rýhanı baza. Bul – onyń eń iri múmkindikteri», deıdi Nurlyhan Aıtova.
Álemdik qoǵamdastyqtyń teńquqyly múshesi Qazaqstan keleshek damýyn latyn grafıkasy negizindegi ulttyq álipbıge kóshýdi mańyzdy dep tabýy kenetten paıda bolǵan sheshim emes. Bul – memlekettiń maqsatty túrde oıǵa alǵan Qazaqstan halqynyń ortaq tańdaýy. «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynyń tórt jyldyǵy aıasynda Elbasy bastamasymen bekitilgen tarıhı sheshim 2025 jylǵa deıin latyn álipbıine tolyq kóshýimiz kerek ekendigin, qoǵamdyq ómirdiń barlyq salasyna kezeń-kezeńimen engizý qajettigine úndep otyr.
Aıa ÓMİRTAI
Maqalanyń tolyq nusqasymen tómendegi silteme boıynsha tanysa alasyzdar: https://egemen.kz/article/271241-sanany-ozgertudinh-tiimdi-tetigi