Kez-kelgen eldiń ótkeni men búgininiń sabaqtastyǵy onyń jer-sý ataýlary arqyly kórinis tabady. Sol sekildi qazaq eliniń jer-sý ataýlary da halyqtyń san ǵasyrlyq tarıhynan syr shertedi.

Árbir ataýdyń óz tarıhy, dúnıege kelý sebebi bar. Ózen, sý, qudyq, bulaq, kól, teńiz attaryn (gıdronımderdi) taý, saı-sala, qyrat, jotalar, asýlar, orman-toǵaı, jaılaý attaryn (oronımderdi) eldi mekenderdiń attaryn (oıkonımderdi) jan-jaqty zerttep, tarıhı ataýlaryna keltirý ǵylymı zertteýlerdi qajet etedi. Belgili bir óńirdiń onomastıkalyq ataýlaryna qarap sol óńirde meken etken urpaqtyń tarıhy týraly, tirshilik kózi jaıynda, oı-óresi haqynda, tipten sezim sulýlyǵyna deıin tamasha habardar bolyp, belgili bir qorytyndy jasaýǵa múmkindik beredi.

Sondyqtan, árqıly zamandarda kóptegen ózgeriske ushyrap, umyt bola bastaǵan jer-sý ataýlaryn zertteý búgingi kúni ózekti máselelerdiń birine aınalyp otyr.

Barshamyzǵa aıan, elimizdiń eldi mekenderi men jer-sý ataýlary XIX ǵasyrdyń ekinshi jartysynan bastap kúrt ózgere bastady. Sanamalaı bersek, Alekseevka, Petrovka, Orsk, Omsk, Alma-Ata, Kantemırovka, Býrnoe, Lýgovoe, Petropavlovsk, Semıpalatınsk, Pavlodar sekildi elimizge qatysy joq shubarlanǵan ataýlar áli kúnge jetkilikti.

Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń bastamasymen aǵymdaǵy jyly tarıhı dıahrondyq ádis arqyly onomastıkalyq ataýlardy júıeleý jumystaryn júrgizý úshin ǵylymı-zertteý jumystaryn júrgizý qolǵa alyndy.

Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne sport mınıstrligi Til saıasaty komıtetiniń tapsyrysy boıynsha Shaısultan Shaıahmetov atyndaǵy «Til-Qazyna» ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵynyń uıymdastyrýymen «Tarıhı dıahrondyq ádis arqyly onomastıkalyq ataýlardy júıelendirý qyzmeti» jobasy iske qosyldy.

Oryndaý merzimi alty jylǵa josparlanǵan bul shara Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń 2019 jylǵy 31 jeltoqsandaǵy №1045 Qaýlysymen bekitilgen «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy til saıasatyn iske asyrýdyń 2020-2025 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasynyń» mindetterin iske asyrýǵa arnalǵan.

Bıyldan bastap Soltústik Qazaqstan, Qaraǵandy oblystary boıynsha onomastıkalyq ataýlardy tarıhı-dıahrondyq ádis arqyly júıeleý bastaldy. Bul rette jobany oryndaýǵa, is-sharanyń ózegi ǵylymı izdenister bolǵandyqtan, quramynda alty onomast-ǵalym bar jumys toby quryldy.

Jobanyń maqsaty: respýblıkadaǵy onomastıkalyq qyzmetti retke keltirýdiń negizgi ǵylymı dáıekterin basshylyqqa ala otyryp, jer-sý ataýlaryna qatysty tarıhı derekterdi ǵylymı aınalymǵa túsirý jáne tarıhı onomastıkalyq ataýlardy qalypqa keltirý, júıeleý.

Sonymen qatar qazirgi Qazaqstan aýmaǵyndaǵy toponımderdiń dıahrondyq kartasyn ázirleý arqyly toponımderdiń ózgerý dınamıkasyn kórsetý ári birizdendirý.

Shaısultan Shaıahmetov atyndaǵy «Til-Qazyna» ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵynda 2020 jyldyń 11 naýryzda jáne 10 sáýirde onlaın rejimde jumys tobynyń otyrysy ótti. 10 sáýir kúni jumys tobynyń atqaryp jatqan jumystary saraptaldy. Nátıjesinde qazirgi tańda onomastıkalyq ataýlardy júıeleý maqsatynda kezeńder boıynsha kartalardy jınaqtaý qolǵa alyndy.

Joba boıynsha ǵylymı, ǵylymı-ádistemelik, pýblısıstıkalyq maqalalar www.atau.kz, www.abai.kz saıttarynda jarıalandy.

Bul maqalalardan Soltústik Qazaqstan, Qaraǵandy oblystary boıynsha astıonımderiniń ózgerý dınamıkasy, óńirlerdiń toponımderiniń etımologıasy, toponımderiniń dıahronıasy týraly tushshymdy málimet alýǵa bolady. Maqalalardyń tolyq mazmunymen tómendegi siltemeler arqyly tanysýǵa bolady:

• Atamekenimizdiń myń jyldyq tańbasy (Avtorlary: top músheleri, M.Qozybaev atyndaǵy SQMÝ ǵylymı qyzmetkerleri Z.Taıshybaı,S.Málikova) https://atau.kz/kz/article/51;
• Soltústik Qazaqstandaǵy antrotoponımder haqynda (Avtorlary: top músheleri, M.Qozybaev atyndaǵy SQMÝ ǵylymı qyzmetkerleri Z.Taıshybaı,S.Málikova) https://atau.kz/kz/article/52;
• Latyn qarpi: qazaq toponımderiniń durys berilýi jáne qazaq azamattary aty -jónderiniń emle erejeleri jaıly nusqaýlyq (Avtory: top múshesi, S.Seıfýllın atyndaǵy QazATÝ profesory, f.ǵ.d. S.Imanberdıeva) https://atau.kz/kz/article/53;
• Kóshe ataýlary – tarıhı, mádenı jáne aqparattyq kod (Avtory: top múshesi, E.Bóketov atyndaǵy QUÝ profesory, f.ǵ.d A.Ádilova) https://atau.kz/kz/article/54;
• Sheshenqara aýyly toponımi (Avtory: top múshesi, Qaraǵandy oblystyq ǵylymı-tehnıkalyq qujattama jónindegi arhıv basshysy T.Arshabekov) https://atau.kz/kz/article/55;
• Qazaq toponımderiniń túrkilik qabaty: tildik sıpaty (Avtory: top múshesi, S.Seıfýllın atyndaǵy QazATÝ profesory, f.ǵ.d. S.Imanberdıeva) https://atau.kz/kz/article/56;
• Aqtoǵaı óńiriniń toponımderi (Avtory: top múshesi, E.Bóketov atyndaǵy QUÝ profesory, f.ǵ.d A.Ádilova) https://atau.kz/kz/article/57;
• Saryarqanyń sarybeli (Avtory: top múshesi, Qaraǵandy oblystyq ǵylymı-tehnıkalyq qujattama jónindegi arhıv basshysy T.Arshabekov) https://atau.kz/kz/article/58;
• HİH ǵasyrda Jańaarqa óńiriniń etnotoponımderiniń qalyptasý erekshelikteri (Avtory: top múshesi, Qaraǵandy oblystyq ǵylymı-tehnıkalyq qujattama jónindegi arhıv basshysy T.Arshabekov) https://atau.kz/kz/article/59;
• Qazaqtyń jeri qaıda shashylmaǵan (Avtorlary: top músheleri, M.Qozybaev atyndaǵy SQMÝ ǵylymı qyzmetkerleri Z.Taıshybaı,S.Málikova) https://atau.kz/kz/article/60;
• Torańǵy óspese de... (Avtorlary: top músheleri, M.Qozybaev atyndaǵy SQMÝ ǵylymı qyzmetkerleri Z.Taıshybaı, S.Málikova) https://atau.kz/kz/article/61;
• Petropavl – Qaraǵandy oblysynyń ortalyǵy (Avtorlary: top músheleri, M.Qozybaev atyndaǵy SQMÝ ǵylymı qyzmetkerleri Z.Taıshybaı,S.Málikova) https://atau.kz/kz/article/62;
• Jer-sý ataýlary - tarıh qana emes. Eki bólimnen turady (Avtorlary: top músheleri, M.Qozybaev atyndaǵy SQMÝ ǵylymı qyzmetkerleri Z.Taıshybaı, S.Málikova) https://abai.kz/post/114524, https://abai.kz/post/114622;

Aqparattyq-nasıhat júrgizý úshin Soltústik Qazaqstan oblystyq «Qyzyljar» telearnasynda «Týǵan jerdiń ataýlary» toptamasymen «Altyn qazyq» habarynyń birneshe kórsetilimi berildi. Habarǵa top músheleri, M.Qozybaev atyndaǵy SQMÝ ǵylymı qyzmetkerleri Z.Taıshybaı, S.Málikova qatysty. Sondaı-aq, Qaraǵandy qalalyq «5 kanalynda» top múshesi, E.Bóketov atyndaǵy QUÝ profesory, f.ǵ.d A.Ádilova suhbat berdi.

SQO toponımderiniń túrleri, qurylymy boıynsha ǵylymı-zertteý jumysy júrgizildi. Onda toponım túrleri týraly, toponımderdiń qurylymy boıynsha jan-jaqty málimet berildi. Ár túrge qatysty aýdandar boıynsha termın-ındıkatorlardyń statıstıkalyq málimetteri kesteler túrinde berilgen. Ár túrdiń jalpy sany boıynsha dıagram jasalǵan. Osy oblys boıynsha StoryMap JS platformasynda ınteraktıvti karta ázirlene bastady (https://storymap.knightlab.com/edit/?id=soltustik-kazakstan-oblysy-toponimderi).

Qazirgi ýaqytta Soltústik Qazaqstan, Qaraǵandy oblystary boıynsha astıonımderiniń ózgerý dınamıkasy, óńirlerdiń toponımderiniń etımologıasy, toponımderiniń dıahronıasy boıynsha birshama jumystar atqarylyp jatyr. Atap aıtsaq:

• Soltústik Qazaqstan oblysy boıynsha (bir kezderdegi Aqmola gýbernıasynyń ortalyǵy Petropavl, oǵan qaraıtyn Petropavl ýezi, Atbasar, Kókshetaý, Aqmola ýezeri) oıkonımderdiń Keńes úkimetiniń ornaýyna baılanysty ózgerý dınamıkasy anyqtaldy;
• Atalǵan oblys boıynsha 1990 jyldan bergi ózgergen ataýlardyń dınamıkasy keste túrinde jasalyndy;
• Oıkonımderdiń qurylymdyq erekshelikteri anyqtaldy;
• Qaraǵandy oblysy boıynsha HH ǵasyrdyń basyndaǵy qazirgi Jańaarqa, Buqar jyraý aýdandary eldimeken ataýlarynyń dınamıkalyq ózgerisi boıynsha materıal jınaqtaldy;

Oblystardyń ınteraktıvti kartasyn jasaý jumystary da qarqyndy júrgizilýde. Ǵylymı-zertteý jumysynyń qorytyndysy jyl aıaǵynda ǵylymı-praktıkalyq jınaq retinde jarıalanatyn bolady.